بررسی موسیقی در آیین مهر

موسیقی و آیین مهر جز تفکیک‌ناپذیر آداب و رسوم کشتی در مازندران و گیلان بوده است و موسیقی در جنگ‌های مردم گیلان و مازندران همچون سلاح کاربرد داشته؛ مثلا حکام مازنداران، که به دستور مغولان برای فتح قلعه گردکوه رفته بوده‌اند، تحت تاثیر شعر و موسیقی قطب رویانی محاصره را ترک کردند و به زادگاهشان بازگشتند. کتاب بررسی موسیقی در آیین مهر و چند گوشه دیگر حاصل سال‌ها تحقیقات میدانی جهانگیر دانای علمی و دیدار او با افرادی است که اطلاعات گران‌مایه‌ای درباره این موضوع داشته‌اند.
فصل اول کتاب نوشتاری است درباره کارکرد ساز موسیقایی در آیین مهرکه قدمت آن به دوران قبل از زرتشت می‌رسد. در این بخش ابتدا مطالبی درباره خاستگاه اولیه آیین مهر بیان شده و سپس در مراحل سیر و سلوک آیین مهر به رهبری مهیار مطالبی، اشاراتی شده است.
موسیقیدانان ایرانی برای آرش کمانگیر آهنگی ساخته بودند که تا زمان ساسانیان نواخته می‌شد و باربد آن را با نام سیوارتیر می‌نواخت و در متون کهن این آهنگ جز سی لحن باربدی آمده است. ارتباط سیوارتیر با نام آرش و برگزاری مراسم مختلفی که تحت تأثیر عملکرد آرش در مناطق شمال کشور برگزار می شود، در فصل دوم مورد بررسی قرار گرفته است. «کورش کبیر و آهنگ سوگ سیاوش» عنوان فصل سوم کتاب است و نویسنده در آن بر اساس نوشته گزنفون، بحثی را با اختلاف در ترجمه‌های گوناگون مطح کرده است. بحث اصلی این فصل درباره کادوسیان (مردمی که در ناحیه گیلان کنونی زندگی می‌کنند) است. یکی از بخش‌های مهم کتاب فصل چهارم است. علمی در این فصل به نقش سازهای موسیقایی در جنگ‌های گیلان و مازندران اشاره کرده و شیوه‌های استفاده از سازهای موسیقی در جنگ‌های گیلان و مازندران را تبیین می‌کند که کارکرد بعضی از آن وسایل، در شرایط مناسب، باعث پیروزی می‌شد. در دو فصل پنجم و ششم کتاب نیز گوشه‌های عشاق و حدی در موسیقی ایرانی به طور کامل مورد بررسی قرار گرفته‌اند. علمی پس از اشاره به خاستگاه و ریشه هر کدام نظریات موسیقی دانان را نیز به مطالب خود اضافه کرده و در ادامه ارتباط آن‌ها را با فرهنگ شمال ایران بیان کرده است.