تاریخ آغازین فراماسونری در ایران – جلد چهارم

هجوم سیطره‌جویانه کشورهای استعمارگر در ایران حدیث دردناک و مفصلی است که همه ما کم و بیش با آن آشناییم اما شاید در هیچ دورانی همچون عصر قاجاریه سویه‌ مخرب و وجه ویرانگرانه این پدیده شوم سیاسی آشکار نشده باشد؛ چراکه در این برهه با ظهور و بسط انجمن‌های فراماسونی در کشور که موفق به جذب اکثریت تحصیلکردگان و روشنفکران کشور شده بودند استعمار جدید و پیش‌رونده‌ای قدم در راه گذاشت.
 شخصیت‌های سیاسی به ظاهر ایرانی مجریان  این اتفاق بودند و رفته رفته آنچنان ارکان سیاسی کشور به این مرض مهلک مبتلا شد که کلیت نظام سیاسی مستقر و مسئولان حاکمیتی کشور، مامور و مسئول تامین اهداف و مطامع استعمارگران شدند و سرانجام کار  به جایی رسید که با ظهور پهلوی‌ها، قوای بیگانه و خارجی به میل خود شاهی را بر مسند می‌نشاندند و به میل خودشان هم ساقطش می‌کردند.
به رغم تمام اینها تاکنون پژوهشی مستند در زمینه نحوه شکل‌گیری و چگونگی دوام و قوام مجالس فراماسونی در ایران صورت نپذیرفته بود و باید انتشار مجموعه «تاریخ آغازین فراماسونری در ایران» را نخستین اثری دانست که با ورود به این قلمرو مهم، به بررسی اسناد ماسونی اعضای نخستین «فراموشخانه» کشور می‌پردازد.
 مجلد حاضر که در ادامه مباحث جلد سوم به ارائه و بررسی اسناد چهل و یک پرونده «لژ بیداری ایران» از پرونده شماره هشتاد و یک تا صد و بیست و یک اختصاص دارد، وفق شیوه پژوهشی پیشین پس از طرح کامل مفاد مندرج در اسناد تاریخی مرتبط به هر عضو، اطلاعات زندگینامه‌ای وی و نقش و تاثیری را که در عرصه سیاست و فرهنگ برعهده داشته نیز بر اساس منابع و اسناد تاریخی موجود در اختیار مخاطب قرار می‌دهد.
نگاهی به صورت اسامی اشخاصی که بررسی اسناد ماسونی آنها در این مجلد به طبع رسیده نشان می‌دهد که برخلاف جلد پیشین، این مجلد مبتنی بر طرح و شرح پرونده‌های اشخاص و چهره‌های نامداری همچون کمال‌الملک، مسیو یپرم (یپرم خان ارمنی)، آقاسیدجمال، و.. است که به واسطه حضور در کانون وقایع و مقاطع سیاسی و فرهنگی آن عصر برای مخاطبان شناخته شده‌اند و از این لحاظ مطالعه سوابق ماسونی آنها از جذابیت بیشتری در قیاس با جلد قبل برخوردار است.