بر این رواق مقرنس

درباره شعر علی معلم باید بدانیم که شعر او دو وجه دارد: وجهی عام که به زبان خواص است و وجهی خاص که به زبان عوام نزدیک‌تر است. وجه نخست شامل مثنوی است و وجه دوم شامل غزلیات، قطعات و قصاید. معلم در مثنوی‌های خود نوآوری بنیادینی را در امتداد قالب‌های شعر کلاسیک پی افکنده است. به کار گرفتن اوزان غزل و قصیده در مثنوی و رویکرد به فضای شعر نیمایی، ضمن حفظ موازین کلاسیک، تعریفی فشرده از شعری است که معلم به ادبیات دهة اخیر عرضه داشته است. در اشعار معلم، تقریباً هیچ گاه به بیت یا مصراعی بر نمی‌خوریم که در آن‌ها وجه ادبی فدای حوادث و جریانات و هیجانات سیاسی و اجتماعی و… شده باشد. او تأثیر سنّت هزار و اند سالة شعر فارسی را به نحوی بسیار شگفت‌انگیز و زیاد در شعرش عرضه می‌کند. شعر او به واسطة نظم ممتاز، دیدگاه فکورانه و بینش عمیق شاعر، ممتاز و مشخص شده است. اما به گفتة سعید هوشنگی و اکبر بهداروند به کارگیری تعبیرات مستعمل و تکراری، یکی از کاستی‌های موجود در غزل معلم است. استفاده از صحنه‌های خیال دیگر شاعران، از نمودهای دیگر نقص کلام وی است؛ به‌ویژه در غزل‌ها. دکتر صابر امامی می‌گوید: «آفرینش و توجه به اسطوره‌های خلقت، از مضمون‌های اساسی شعر معلم است.» از سوی دیگر محمد‌کاظم کاظمی در نقد اشعار معلم بیان می‌کند: «علی معلم یک سلسله هنرنمایی‌های زبانی دارد که بعضی‌شان اندک‌اند اما مجموعة این‌ها، زبان او را متمایز و پُربار ساخته است. وجه مشترک همه این کارهای زبانی، خارج ساختن جمله از ساختار عادی و هنجار آن است.» جواد صالحی می‌‌گوید: «به گمان من، شعرهای این شاعر، مثل شاعران سبک هندی، برخوردار از ابهامی است که شاعر به عمد در شعرهای خود اعمال کرده است، و این ابهام ناشی از دیدگاه معرفت‌شناسی اوست و…» در این کتاب همچنین شاعران و نویسندگان دیگری نیز به نقد و تحلیل اشعار علی معلم پرداخته که از میان آن‌ها برخی یک شعر را برگزیده و آن را مورد نقد قرار داده‌اند. گزیده متن «… جز آنکه در انکار می‌تند، هر که سر سوزن ذوقی داشته باشد، علی معلم دامغانی را می‌شناسد و به حق او در شعر دهة اخیر معترف است. شاعری که سال‌ها خلوت گزیده بود و در فروردین 1358 آفتابی شد، با شعری که در امتداد شهر کهن بود بی‌آنکه کهنه باشد، و نو بود و از شعر نو بهره‌ای تمام داشت، بی‌آنکه شاعرش با نیما و پس از نیما موافق باشد.