میزان تشیع: بررسی سند، محتوی و نسخه های زیارت عاشورا

میزان تشیع: بررسی سند، محتوی و نسخه های زیارت عاشورا

به دنبال سؤالاتی که در خصوص سند زیارت شریف عاشورا مطرح می­شد، حضرت آیت الله عندلیب (حفظه الله) ، سی جلسه از درس خارج خود را به بررسی سندی، محتوایی و نُسَخی زیارت عاشورا اختصاص دادند. نوشته ­ی حاضر، تقریرات درس معظمٌ له است که در سال تحصیل ۸۷-۸۶ در مدرسه ­ی آیت الله العظمی گلپایگانی (رحمه­ الله­ علیه) برگزار می­ شد.
این تقریرات در سه مقام تنظیم شده
مقام اوّل: بررسی پنج سند از زیارت عاشورا.
مقام دوم: بررسی اجمالی متن زیارت عاشورا با قرآن و روایات.
مقام سوم: نگاهی به اختلاف نسخه­ ها در نقل زیارت عاشورا
چکیده­ ی مباحث کتاب
زیارت شریف عاشورا از ناحیه­ی دو امام بزرگوار، امام باقر (علیه ­السلام) و امام صادق (علیه­ السلام) به دست ما رسیده. این زیارت در دو کتاب «مصباح المتهجد» جناب شیخ طوسی و «کامل الزیارات» جناب ابن قولویه نقل شده و همواره مورد توجه علمای بزرگی چون مرحوم شیخ انصاری و مرحوم حاج شیخ محمد حسین اصفهانی و بسیاری از بزرگان دیگر بوده است.
حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی (دامت ­برکاته) با همه­ ی دقتی که در تأیید سند روایات دارد، پس از تأیید سند روایت، این­گونه می ­فرماید: «برکات و تأییدات غیبیه­ ای که به طرق معتبره، در مورد زیارت عاشورا وارد شده، به تنهایی دالّ بر اعتبار این زیارت شریف است.»
عمده اشکالاتی که در رابطه با این زیارت مطرح شده
۱ ـ سند این زیارت ضعیف است، لذا نمی­ توان به آن اعتماد کرد.
۲ ـ الفاظی در فضیلت این زیارت دیده می­ شود که جز غلوّ، تعبیر دیگری از آن نمی­ توان داشت.
۳ ـ متن زیارت عاشورا که مشتمل بر لعن­ های بسیار است، با آن­ چه که در قرآن کریم و برخی از روایات، در مورد اجتناب از دشنام دادن به کفار و لزوم تقیه وارد شده، منافات دارد.
۴ ـ در نسخه­ های زیارت عاشورا، اختلاف است.
روش بحث
گام اوّل ـ ابتدا پنج سند از زیارت عاشورا، در دو کتاب «مصباح المتهجد» و «کامل الزیارات» ذکر می­گردد.
گام دوم ـ با بررسی سند شرح الزیاره (شرح ثواب زیارت) به این نتیجه می­ رسیم که اولاً: سند جناب شیخ طوسی به کتاب «محمد بن اسماعیل بن بزیع» صحیح است. ثانیاً: جناب «صالح بن عقبه»، نه تنها غالی نیست، بلکه فردی موثّق و مورد اطمینان است. سخنی هم که ابن غضائری و به تبع او برخی دیگر از علما، در مورد غُلوّ صالح و روایاتش گفته­ اند، مبنایی است.
گام سوم ـ پنج سند از زیارت عاشورا مورد بررسی دقیق قرار می­ گیرد. سه سند در مصباح و دو سند در کامل الزیارات. سند اوّل مصباح قطعاً صحیحه است، سند دوم قابل تصحیح است. سند سوم هم ـ البته اگر شامل خود زیارت هم باشد ـ قابل تصحیح است، اما آن دو سندی هم که در کامل الزیارات ذکر شد، به نحوی قابل تصحیح است. به هر حال اگر کسی آن­ ها را نپذیرفت، لااقل به عنوان شاهد و مؤید خوبی می ­توانند مورد استفاده قرار گیرند؛ کما این که فقها، در فتاوای فقهی خود چنین مسلکی را در پیش می­ گیرند.
در این گام، بهره­ ی فراوانی از شیوه­ی تجمیع بین قرائن ـ که شیوه­ ای علمی و عقلایی است ـ برده می­ شود.
گام چهارم ـ عمده مناقشه­ ای که در متن زیارت عاشورا شده، در مورد لعن­ های آن است. با بررسی متن زیارت عاشورا با قرآن کریم و روایات، به نتیجه می ­رسیم کسانی که در این زیارت مورد لعن قرار گرفته­ اند، به طور قطع دارای صفاتی هستند که دارندگان این صفات در قرآن کریم و روایات صحیحه­ی معصومین (علیهم ­السلام)، مورد لعن خداوند و معصومین قرار گرفته­ اند.
گام پنجم ـ نگاهی به اختلاف نسخه­ ها در متن زیارت عاشورا است. در این مرحله پس از بررسی انواع اختلاف در نسخه­ ها و مرجحات آن­ ها، دو فقره­ ی «صد لعن و صد سلام» و «اللّهمَّ خُصَّ انت…» مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت همین متن فعلی زیارت که بین همگان مشهور است، مورد تأیید و ترجیح قرار می­ گیرد.