علوم قرآنی

کتاب علوم قرآنی: قرآن شناسی شهید آیت الله دکتر بهشتی نوشته شهید آیت الله دکتر بهشتی است که توسط انتشارات نشر معارف روانه بازار شده است. در اندیشۀ شهید بهشتی، توجه به قرآن بر این مبناست که اولا نص قرآن دارای اتقان و روشنگری قطعی است و به تعبیر ایشان، هیچگاه با حس و استنتاج از حس در یک کفهٔ ترازو قرار نمی‌گیرد؛ یعنی «تو می‌توانی هرقدر که می‌خواهی دقت کنی که پیامبران راستین را با مدعیان دروغین پیامبری عوضی نگیری، ولی بعد از این‌که پیامبر راستین را شناختی، دیگر حرف او را در کنار حس و استنتاج از حس به‌صورت مساوی قرار نده، چون حس ممکن است خطا کند. استنتاج از حس هم ممکن است خطا کند، ولی آنچه او (پیامبر؟ص؟) دارد خطا نمی‌کند» .

بر این اساس، وحی روشنگر است و قطعیت و اتقان و روشنگری آن با دیگر ابزار شناخت قابل‌مقایسه نیست؛ ثانیا قرآن یا همان وحی مکتوب همواره زنده و نقد بوده‌است و برای همۀ نسل‌ها کارآمد است.
«امتیاز بزرگ قرآن جدا زنده بودن و همه‌جانبه بودن مطالبی است که در آیات قرآن کریم آمده‌است. یک نفر مسیحی، که در یکی از جلسات، ناظر جلسۀ ما بوده، از من سوال می‌کرد: شما در جلساتتان دربارۀ مسائل روز و سیاسی صحبت می‌کنید؟ به او گفتم: کلیات مسائل سیاسی در متن تعالیم اسلام و قرآن هست، ولی درمورد مسائل جزئی روز، در برنامۀ رسمی جلساتمان صحبت نمی‌کنیم، مخصوصا جلسات شب جمعه که تفسیر است.

می‌گفت: طرز صحبت کردن شما مثل طرز صحبت کردن کسانی است که روی بحث‌های سیاسی روز و دم‌دستی صحبت می‌کنند، اما حرکات دست و بدن و قیافۀ پاستورها و کشیش‌های ما این‌جور نیستند. گفتم: کدام‌یک بهتر است؟ گفت: این‌جور که شما هستید بهتر است، چون در جلسات کلیسا، آدم خوابش می‌برد، ولی در اینجا آدمی احساس زنده بودن می‌کند. گفتم: این یک چیز مصنوعی نیست، چون گوینده هم وقتی دربارۀ مسائل زنده صحبت می‌کند، خواه و ناخواه، خودش هم زنده می‌شود. خوب، وقتی هم که زنده می‌شود، حرکات آدم زنده را می‌کند.

جدا آدم این آیات را که می‌خواند و معنی می‌کند، خودش هم زنده می‌شود، مثل این‌که الآن دربارۀ مسائل روز صحبت می‌کنیم و همیشه خاصیت مسائل روز را دارد. نه‌تنها این جنبه‌ها و مسائل اجتماعی بلکه مسائل روحی و معنوی هم همین‌طور است، چون آیات قرآن است و آیات الهی است.

نمی‌خواهم بگویم در تک‌تک این آیات این خاصیت وجود دارد، می‌خواهم بگویم در بیشتر آیات این خاصیت هست که آدم همیشه احساس می‌کند مطلب آیه را در زندگی خودش یا زندگی روانی یا شخصی یا زندگی خانوادگی‌اش یا زندگی با رفقا و دوستانش لمس می‌کند. توگویی قرآن حالات روانی فرد و اجتماع را بازگو می‌کند. جدا آدم این آیات را که می‌خواند، می‌بیند همیشه زنده است.» بر این اساس، آیت‌الله بهشتی با توجهی ویژه به قرآن، به‌دنبال شناخت اسلام به‌عنوان نظام جامع عقیده و عمل است و این شناخت متوقف بر معرفت به دانش‌های قرآنی و روش صحیح برداشت از قرآن می‌باشد.

اثر حاضر با ارائۀ بحث‌هایی نظیر چیستی وحی و نسبت آن با قرآن، قطعی‌الصدور بودن و مصونیت از تحریف قرآن، و نیز مباحثی همچون جمع‌آوری و تالیف قرآن درصدد است تا آرای شهید بهشتی دربارۀ قرآن و علوم قرآنی را در اختیار مخاطب قرار دهد. به‌علاوه، مبحث مهم و کاربردی «روش برداشت از قرآن» و مسائل مرتبط، نظیر مباحث ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه، نیز در این اثر گردآوری شده‌است تا نگاه آیت‌الله بهشتی به مسائل دلالتی قرآن نیز روشن شود.