بازشناسی هویت ایرانی اسلامی

از «مدرنیته» که بگذریم، «دیانت» و «ملیّت»، مهم‌ترین دغدغه‌های فکری روشنفکران ایرانی در یک قرن اخیر بوده است. در این میان گروهی از آنان که به «روشنفکران دینی» اشتهار یافته‌اند، بیشتر بر عنصر دیانت تکیه کرده‌اند و جمعی دیگر، بر عنصر ملیّت. «طرد» و «جمع» میان این دو عنصر نیز، عمدۀ کشمکش این جماعت بوده است. چنان‌که انتظار می‌رود، این دو موضوع در آثار دکتر علی شریعتی نیز بارها به تفاریق مطرح شده است و کتاب بازشناسی هویت ایرانی اسلامی به صورت متمرکزتری به آن‌ها می‌پردازد.

دکتر به نقش و سهم هر دو مفهوم معترف است و هر یک را در جای خود مهم می‌داند. او تلاش دارد که جایگاه هر کدام را در ساختن «هویت ایرانی» نشان دهد. می‌کوشد که میان دین، عربیت و ایرانیت تفکیک کند و قرائت اسلام ایرانی را از سایر قرائت‌های آن تمایز بخشد. دکتر در یکی از مقالات بازشناسی هویت ایرانی اسلامی، تشیع را «میعاد‌گاه روح سامی و روح آریایی» تعبیر می‌کند. مباحث این کتاب پس از گذشت سالیان هنوز خواندنی و تازه است.