تحلیل شخصیت خیام

در كتاب حاضر، نویسنده علاوه بر بررسی رباعیات منسوب به خیامی، مفاهیم مهمِ اشاره‌شده در اشعار را، هم‌چون: وجود خداوند، تضاد، عقل، تردید در ابدیت، ازلیّت جهان، پوچ‌گرایی و هیچ‌اندیشی، فلسفه و هدف زندگی، قضا و قدر و حركت و تحول بررسی نموده و پس از مقایسه با برخی ابیات مولوی، هم‌زمان آن­ها را با شاخص‌های قرآنی تبیین كرده است.

بیتردید، محمدتقی جعفری با قایل شدن به وجود چندین خیام یا خیامی، حساب سراینده رباعیات را از «امام»، «حجه الحقّ علی الخلق»، «سیّد حكماء المشرق و المغرب»، «نصرهالدین» و «غیاث‌الدین» خیام نیشابوری جدا میكند و با تأمل در آثار ریاضی و فلسفیِ او، شأن او را اجل از آن میداند كه شعرهایی در مسیر و مذاق اهل لذت و پوچی و خوش‌باشی بسراید.

به دیگر سخن: محمدتقی جعفری چهره كم‌نظیرِ حكمت و ادبِ عمربن ابراهیم خیامی را از انتساب او به پوچ‌گرایی، لذت‌گرایی و هیچ‌اندیشی زدوده، این فرصت را برای دانش‌پژوهان و حقیقت‌طلبان فراهم كرده است تا به طور تطبیقی نظرات كلامیِ دوران تمدن اسلامی را مشاهده كنند.

شیوه نویسنده در این كتاب، رویكرد عقلانی و پرسش‌محور است و با طرح سؤالاتی بنیادین سعی میكند تا مخدوش بودنِ مضامینِ طرح‌شده را در بسیاری از رباعیات آشكار كند.