حکمت عرفان و اخلاق در شعر نظامی گنجوی

کتاب حکمت عرفان و اخلاق در شعر نظامی گنجوی كه براى نخستین‌بار در سال 1370 خورشیدى منتشر شده است، مجموعه تحلیل‌ها و تفسیرهاى نویسنده پیرامون مناجات‌هاى نظامى گنجوى است. نظامى در آغازِ برخى منظومه‌هاى خود، به مناجات با حق تعالى پرداخته است.

مى‌توان گفت: تنها در یك مورد است كه هیچ فردى، حتى فیلسوف و شاعر و هنرمند، براى بیان مقاصد خود، دشوارى ندارد، و آن هم نیایش است. در نیایش، آدمى با خدایى روبروست كه به خوبى مى‌تواند مقاصد و نیت‌هاى خود را به خوبى بیان كند، و در عین حال، این اطمینان را دارد كه مخاطب، مقاصد و نیت‌هاى او را درمىیابد. در نیایش، فرد هر چیزى را در دل بیان مى‌كند، و میان خود و خداى خویش، هیچ حجابى نمى‌بیند.

در نیایش‌هاى نظامى، اندیشه و شخصیت نظامى آشكار مى‌شود. نحوه سخن گفتن او با خداوند، و مضمون‌هایى كه در توصیف حضرت حق به كار مى‌بَرَد، از جمله حكمت‌هاى عمیقِ این شاعرِ بزرگ است.

در كتاب حاضر، محمدتقى جعفرى بر آن نبوده تا همه مطالب و مضامینِ عمیقِ نظامى را از لابلاى اشعار او استخراج و تحلیل كند، چرا كه باید اثرى چند برابر این كتاب مى‌نگاشت. او براى آن كه گوشه‌اى از اندیشه‌هاى عمیق و الهىِ نظامى را نشان دهد، به تحلیل بعضى از نیایش‌ها بسنده كرده، و در لابلاى فصل‌هاى گوناگونِ اثرِ حاضر، مضامین و مفاهیم بسیار والایى از آن حكیم فرزانه بیان كرده است. رسالت شعر و شاعرى، اصولِ كلىِ حاكم بر مناجات‌ها، حكمت، عرفان و اخلاق، از جمله مباحثى است كه نویسنده به تحلیل آنها پرداخته، و چنین مى‌توان دریافت كه نظامى تنها یك شاعر نیست، بلكه جزو حكماى بزرگ به شمار مى‌رود.

این اثر، با وجود حجم اندك آن، نكات مهمى را در شناختِ تفكرِ نظامى بیان مى‌كند كه براى دانش‌پژوهان ارزش بسیارى دارد.