روش های پاسخ به شبهات در قرآن و روایات

از راه های مبارزه با بنیادهای اعتقادی و تعالیم عملی یک دین، ایجاد شبهه در عقاید مردم و متزلزل ساختن آن عقاید می باشد. پاسداری و ودفاع از عقاید دینی، نزد انبیا و ائمه از ارزش بسیار والایی برخوردار است. تنها با ارائه ی پاسخ صحیح نمی توان پاسخگوی موفق بود، بلکه باید با روش های مناسب، با این شبهات برخورد نمود تا بتوان تاثیرات آن را خنثی کرد. شبهات را می توان از لحاظ هدف و موضوع تقسیم نمود. این اثر بر اساس روش توصیفی و تحلیلی شبهات مطرح شده در قرآن و روایات را استخراج کرده و به توصیف و بررسی روش های مختلف پاسخگویی به شبهه و تحلیل آن با استفاده از تفاسیر پرداخته و به این سوالات پاسخ می دهد که قرآن و انبیا و ائمه در تعامل با شبهه کنندگان مختلف چه روش های گفتاری و رفتاری دارند و جایگاه و کاربرد هر یک کجاست.
منظور از شبهه در این نوشتار، شبهات اعتقادی می باشد. با بررسی و توصیف شبهات مطرح شده در آیات و روایات معصومان و تحلیل و تفسیر پاسخ های داده شده از سوی آن بزرگواران، می توان گفت روش های مختلفی برای پاسخگویی به شبهات اعتقادی وجد دارد که با توجه به شرایط مختلف و نوع شبهه و شبهه کننده متفاوت می باشد و نمی توان  برای همه شبهه کنندگان از یک روش استفاده کرد. پاسخگویی به شبهات در هریک از قالب های پرسش  و پاسخ، مناظره و خطابه، شیوه های خاصی دارد که توجه و عمل به این شیوه ها بسیار در امر پاسخگویی حائز اهمیت می باشد.

یکی از شیوه های سازنده برای قانع کردن مخاطب، روش همراهی ابتدایی و ظاهری با شبهه کننده است. در این روش، پاسخگو برای پاسخ به شبهه، در ظاهر سخنان شبهه کننده را می پذیرد و موقتا از عقاید مورد قبول خود تنزل کرده و خود را در بحث، همراه و هم عقیده با مخاطب قلمداد می کند و در ادامه ی مناظر همه آنها را با دلایل متقن، باطل می کند. که این به منظور نشان دادن نرمش در بحث، برای رد شبهه اوست، نه اینکه عقیده قلبی پاسخگو باشد. از آثار این روش، کاهش مقاومت شبهه کننده و تندخویی وی نسبت به سخنان پاسخگو و اقناع بیشتر او است. آنچه در استفاده از این شیوه در پاسخگویی به شبهه مورد توجه است این است که پاسخگو باید در پایان به شبهه کننده بفهماند که عقیده او را قبول ندارد و ابطال آن را بتواند اثبات کند.
نمونه بارز این روش را حضرت ابراهیم علیه السلام برای اثبات ربوبیت خداوند در برابر ستاره پرستان، ماه پرستان و خورشیدپرستان به کار می برد. آن حضرت، در آغاز برای ایجاد آمادگی در مشرکان و عدم بروز واکنش منفی آنها نسبت به وی، به ظاهر تسلیم عقاید آنها می شود و…