نمایش های ایرانی – جلد هفتم

نمایش‌های عامیانه گونه‌ای دیگر از نمایش‌های ایرانی هستند که مانند دیگر گونه‌های این نمایش‌ها در میان لا‌یه‌های تاریخ مدفون شده‌اند و دیگر نام و نشانی از آنها باقی نمانده است. صادق عاشورپور نویسنده این مجموعه در آخرین برگ دفتر پژوهشش، خواسته تا با بازخوانی و روایت آنچه که بر نمایش‌های عامیانه گذشته، موجودیت این نمایش‌ها را اثبات کند؛ نمایش‌هایی که ماهیت وجودی‌شان اجرای عمومی و همگانی داشته و در همه سطوح اجتماعی، از مردم کوچه و بازار گرفته تا اشراف و دربار، مطرح بوده‌اند.
عاشورپور در مجلد هفتم کتابش با بررسی و ذکر نمونه‌هایی از ۵۴ نمایشنامه از جمله: شاه و وزیر، شاطربازی، مالیات، دو درودگر و یک محله، دروغ‌سنج، مکر زنان، خواستگار، خاله خاله جون و عشق پیری این نکته را به مخاطب یادآوری می‌کند که نمایش‌های عامیانه را باید فرزند تعزیه و تخته‌حوضی دانست. دو نمایشی که بازیگرانش گزارشگرانی هستند در کنار تماشاگران شاهد و ناظر بر ماجرا، اما بی‌طرف؛ چرا که ایفاگر نقش شمر، ایفاگر نقش حسین بن علی را به شهادت می‌رساند؛ هم شمر، هم حسین و هم تماشاگران هر سه برای حسین بن علی (ع) اشک می‌ریزند.
یا در نمایش‌های تخته‌حوضی، به گونه‌ای دیگر شکستن بعد چهارم برای بازیگران و بازگشت از زمان و مکان دیروزین نمایش، به زمان حال و حتی انتقاد از مسایل روز خود قابل توجه است، یعنی همان چیزی که در نمایش‌های عامیانه نیز به عنوان اصل پذیرفته شده و مورد توجه قرار گرفته است.
نویسنده با آوردن متون نمایشنامه‌های عامیانه در کتابش، دریچه‌ای متفاوت را در نمایش‌های ایرانی می‌گشاید. او از نمایش‌های غالبا شادی صحبت به میان می‌آورد که در لایه‌هایش هنرمند لب به اعتراض می‌گشود و با زبان طنز و سخره اشاره به جامعه‌ای می‌کند که آن‌طور که باید باشد، نیست. نمایش‌هایی که امروز به زعم پیشرفت تئاتر کشور، در شهر و روستا دیگر نمونه‌های آن یافت نمی‌شود.
به هر تقدیر، ناگفته نماند که عاشور پور با ۲۵ سال تلاش مدام و با ارایه این مجوعه هفت جلدی، نمایش‌های ایرانی را به حافظه تاریخی سپرد.