بی مزد و منت

بی مزد و منت مجموعه‌روایاتی است از عمری مجاهدتِ خستگی‌ناپذیر یار دیرین شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر، آیت‌الله سید نورالدین اشکوری رحمت‌الله‌علیه که هم در دوران حیات آن شهید والامقام نقشی بی‌بدیل در شناساندن ایشان به حوزه و طلاب مستعد داشت و هم پس از شهادت ایشان میراث علمی برجامانده از شهید صدر با تلاش‌های فراوان ایشان احیا شد.

مرحوم اشکوری قدیمی‌ترین شاگرد شهید صدر بود که پیش و بیش از بسیاری از معاریف شاگردان او، توفیق تلمذ در محضر پربهره و گران‌بهایش را یافت. مرحوم آیت‌الله سید نورالدین اشکوری کسی بود که با اصرار و تلاش فراوان درس خارج صدرِ جوان را که هم‌سن‌وسال مرحوم اشکوری و بسیاری از شاگردان بود، پایه نهاد و با هرچه در توان داشت برای حفظ و درک جایگاه علمی و عملی استاد گران‌مایه، اما ناشناخته‌اش، در حوزۀ نجف کوشید تا آنکه آن درّ یتیم، سکۀ رایج بازار علم شد. ازاین‌رو مرحوم آیت‌الله شیخ محمدمهدی آصفی او را «کاشف صدر» می‌خواند و نزد دوستان و آشنایان در این توصیف به مبالغه و گزافه متهم نمی‌شد.

مرحوم اشکوری حتی پس از آنکه رژیم بعث او را از عراق اخراج کرد همچنان یار صادق، مشاور امین، محور روابط و دستیار ویژۀ استاد باقی ماند و تا شهادت دردناک و خسارت‌بار آن نابغۀ کم‌نظیر مخلصانه به یاری او پرداخت؛ و این دلیلی نداشت جز اینکه اندیشه و راه استاد را مسیری روشن و استوار در حفظ و حراست از اسلام یافته بود. شهید صدر در نامه‌ای خطاب به او پرده از این رابطۀ عمیق و وثیق برداشته و فرموده است:

اعتماد من به درک اجتماعی شما از قضایا و مسائل شخصی باعث می‌‌شود تصمیماتی که می‌‌گیرید را با آرامش درونی بپذیرم؛ زیرا از درک متقابل و موضع‌‌گیری و تفکرتان در سایر جوانب مطمئن هستم… نزد خود تصور می‌‌کردم هرکدام از فرزندانم که ازنظر فضل و تجربه و پختگی در سطح شما باشد، مرجعیت برای به‌‌دست گرفتن مراکز مهم دینی به ایشان نیاز دارد.

همین نگاه الهی و مخلصانه سبب شد که پس از شهادت استاد نیز در توجه به میراث او بیش از همه بکوشد. نقش مهم و محوری مرحوم آیت‌الله اشکوری در برگزاری کنگرۀ بین‌المللی شهید صدر و سپس تأسیس پژوهشگاه تخصصی شهید صدر، شاهدی بر اخلاص و وفای این شاگرد آگاه به جایگاه علامه صدر در خدمت به اسلام است. تلاش‌های بی‌فتور و فترت او در همان زیرزمین سادۀ خانه‌اش که سال‌ها تنها پایگاه نشر آثار و اندیشۀ علامه صدر بود، نتایج گران‌مایه‌ای داشت که گردآوری، تحقیق، ترجمه و نشر مجموعه‌آثار شهید صدر یکی از برجسته‌ترین آنهاست.

ازاین‌رو پژوهشگاه تخصصی شهید صدر خود را در برابر مرحوم آیت‌الله اشکوری موظف به ادای دو حق دانست: یکی حقی که او بر همۀ بهره‌مندان از مکتب صدر دارد و دیگری حقی که آن اسوۀ اخلاص بر گردن همۀ مرتبطان با او دارد و باید با ثبت خاطرات و خدمات آن مرحوم، پاسدار زحمات و نگاهدار میراثی باشد که او با سلوک مخلصانۀ خویش بر جریدۀ تاریخ معاصر ثبت کرده است.

بی‌مزدومنت یادنامۀ این عالم مجاهد و یار دیرین شهید صدر، آیت‌الله سید نورالدین حسینی اشکوری است که به دلایل یادشده افزون‌بر خاطرات خود آیت‌الله سید نورالدین حسینی اشکوری، دربردارندۀ مجموعه‌ای از گفته‌ها و نگاشته‌های نزدیکان آن مرحوم نیز هست.

بی‌مزدومنت در شش فصل سامان یافته که بدین شرح است:

زندگی‌نامه: این بخش حاصل بازنویسی بیش از بیست مصاحبه با مرحوم آیت‌الله اشکوری است که در آن به بیان فصول زندگی خود و نیز به تحلیل اوضاع اجتماعی و سیاسی عراق و ایران و حوزۀ علمیه بنا به مشاهدات خود پرداخته است. این بخش می‌تواند تحلیلی بدیع از تاریخ معاصر عراق و نقش علما و حوزه‌های علمیه در آن باشد.

شهید صدر: این فصل از کتاب بی‌مزدومنت نیز شامل بازنویسی مصاحبه‌های مرحوم آیت‌الله اشکوری درباره استاد خود آیت‌الله شهید سید محمدباقر صدر است که در آن به سیر زندگی، ویژگی‌ها، معرفی آثار علمی و نوآوری‌ها و نیز معرفی خدمات اجتماعی و سیاسی ایشان پرداخته است.

مصاحبه‌ها: این بخش از بی‌مزدومنت شامل مصاحبه‌هایی از اطرافیان و مرتبطان با مرحوم آیت‌الله اشکوری است که به بیان سیرۀ علمی و اجتماعی و سیاسی آن مرحوم پرداخته و بیان‌گر جلوه‌های حُسن اخلاق و قوت ایمان و صبر و صلابت جهاد ایشان است.

نامه‌ها: در این بخش ترجمۀ هفده نامه از شهید صدر به آیت‌الله اشکوری آمده که برای نخستین بار منتشر می‌شوند. این نامه‌ها از سویی بیانگر جایگاه والای مرحوم اشکوری نزد استاد خود و از سوی دیگر روایتگر بخشی مهم از تاریخ معاصر عراق است.

اسناد: در این بخش گزیده‌ای از مهم‌ترین اسناد موجود از زندگی پرفرازونشیب این عالم مجاهد ارائه شده که به برخی فعالیت‌های علمی و سیاسی و اجتماعی ایشان اشاره دارد؛ از جملۀ آنها اسناد سواک درباره ایشان است. این اسناد نشان از مجاهدت‌ها و نقش ایشان برای فعالیت‌های انقلابی و سامان‌دهی اعتراضات و فعالیت‌های انقلابی شهر قزوین دارد که منجر به تبعیدشان از سوی نظام شاهنشاهی شد.

عکس‌ها: در پایان کتاب نیز آلبومی از تصاویر مربوط به فعالیت‌های گوناگون ایشان که در کتاب بدان‌ها اشاره شده آمده است.