درمان حرام خواری: راهکارهای قرآنی و روایی

بشر همواره برای گذاران زندگی خود، نیازهایی داشته که برای تامین آن ها به تلاش پرداخته است؛ از آن جا که بشر نمی تواند به تنهایی نیازمندی های خود را پاسخ دهد، لذا هر فرد از افراد جامعه می کوشد تا برای تامین مخارج زندگی خود از راه های مختلفی کسب درآمد کند؛ نیاز به تامین معاش از جمله امور مهم در زندگی انسان هاست؛ آن چه از اهمیت ویژه ای برخوردار است، این است که این نیاز چگونه و از جع راهی برآورده شود؟ چرا که این نیاز و عواملی که رسیدن به آن را میسر می سازد، سرنوشت بسیاری از افراد را تغییر داده است.
آنچه از آیات و روایات متعدد در قرآن مجید و روایات معصومین علیهم السلام برداشت می شود تاثیر لقمه و کسب درآمد در سعادت یا شقاوت معنوی انسان است؛ به صورتی که کسب حرام و لقمه حاصل از آن، کلید هر بدی و گمراهی است و کسب روزی حلال، بزرگ ترین عبادت و راه سعادت اخروی شمرده شده است؛ لقمه حرام نابود کننده سایر اعمال نیک انسان نیز است؛ به طوری که افرادی هستند که فقط به سبب لقمه حرام اهل آتش خواهند شد.
این کتاب در پی معرفی راهکارهای قرآنی و روایی درمان حرام خواری از منظر قرآن و روایات در دو بخش تدوین یافته است. در کلیات اثر، مفهوم شناسی مال حرام در لغت و قرآن و روایات بررسی شده است. بخش اول با عنوان مصادق و ریشه های حرام خواری در دو فصل تبیین گردیده است؛ در فصل اول برخی از مصادیق حرام خواری مانند رباخواری، رشوه، کم فروشی، احتکار، غش و تقلب، سرقت، خوردن مال یتیم بیان و با استفاده از آیات قرآن و روایات، هر یک از مصادیق تبیین گردیده است؛ در فصل دوم مهم ترین ریشه های این ناهنجاری از دیدگاه قرآن و روایات مورد بررسی قرار گرفته است؛ دنیاطلبی، علاقه ذاتی انسان به مال، غفلت از خدا و معاد، فقر و بیکاری جهل و ناآگاهی و توقعات بی جا خانواده ها در این فصل بیان گردیده است. بخش دوم راه کارهای درمان حرام خواری از منظر قرآن و روایات در دو فصل مورد بررسی قرار گرفته است. راه کارهایی درونی مانند توکل به خدا، توبه، ایمان به رزاقیت خداوند، تقویت ایمان، معادباوری، قرض الحسنه، قناعت و … و راه کارهای بیرونی (حکومتی، اخوتی) مانند اجرای عدالت اقتصادی، اعمال نظارت بر ادارات و ماموران دولتی، فقرزدایی از جامعه، امر به معروف و نهی از منکر و….

توبه از مال مخلوط به حرام
اموال موجود از این راه چنان چه مالک آن ها معین و شناخته شده است، باید بی درنگ به آن ها برگردانیده شود؛ آن چه مالک آن ها معین و شناخته شده نیست، باید آن ها را صدقه دهد و اگر مال حرام به حلال آمیخته شده باشد، با کوشش، مقدار حرام را تعیین کند و به اندازه آن صدقه دهد.
فقها و مراجع تقلید نیز در این مورد نظراتی را بیان نموده اند که چند مورد از آن را بیان می کنیم: اگر مال حلال با مال حرام، به طوری مخلوط شود که انسان نتواند آن ها را از یکدیگر تشخیص دهد و صاحب مال حرام و مقدار آن، هیچ کدام معلوم نباشد باید خمس تمام مال را بدهد و بعد از دادن خمس، بقیه مال حلال می شود.
اما اگر مقدار مال حرام را می داند ولی صاحب آن را نمی شناسد، باید آن مقدار را به نیت صاحبش صدقه بدهد و اختیاط واجب آن است که از حاکم شرع هم اذن بگیرد.
و اگر مقدار حرام را نداند ولی صاحبش را بشناسد، باید یکدیگر را راضی نمایند، باید مقداری را که یقین دارد، مال آن شخص است به او بدهد؛ بلکه اگر در مخلوط شدن مال حلال و حرام با یکدیگر، خودش مقصر باشد باید بنا بر احتیاط مقدار بیشتری را که احتمال می دهد مال اوست نیز به او بدهد.