مدینه النبی؛ الگوی شهر اسلامی

این مدینه النبی که در گروه پژوهشی تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه معارف اسلامی و به قلم حجت الاسلام دکتر رضا کرمی سامان یافته به همت این دانشگاه و دفتر نشر معارف منتشر شده است.

کاویدن در مفهوم و انگاره «شهراسلامی» از این جهت قابل تأمل است که اساساً برخی شهر اسلامی را به جهت عدم انطباق با مصادیق تاریخی انکار کرده اند و عده ای نیز به جهت حاکمیت فکر غربی و عدم انطباق معیارهای اسلامی در محتوای شهری با نمونه های غربی و کلاسیک منکر پدیداری شهر اسلامی شده اند. آن چه راست می نماید این است که باید به شهر اسلامی رویکردی «محتواگرایانه» داشت. در این رویکرد مجموع اقدامات شهری زاییده فرهنگ و باورهای اسلامی دانسته می شود. در رویکرد «صورت گرا» نگاهی پوسته ای و ظاهری به شهر می شود. و نظرات «ساختارگرا» شهر را با عناصر و کالبد آن معرفی می کند. در رویکرد محتواگرا شهر همانند قالبی برای محتوا و مفاهیم اسلامی تبیین می شود. در تعریف شهر اسلامی با رویکرد محتواگرا، مفاهیم و باورها جامه عمل پوشیده اند. این مفاهیم، محتوای کالبدی هستند که از پیشینه تاریخی، فرهنگی و اقلیمی بستر خود نشأت گرفته اند.

گروه پژوهشی تاریخ و تمدن دانشگاه معارف اسلامی با اذعان به چنین ضرورتی انتشار کتاب «مدینه النبی الگوی شهر اسلامی» را در دستور کار قرار داد. جستاری که در پی می‌آید درصدد بازنمود مؤلفه‌ها و شاخصه‌های محتوایی شهر اسلامی است. البته به اذعان نگارنده محترم، مدینه النبی به مثابه الگوی مطلوب تاریخی مورد کاوش و بررسی قرار گرفته است.

نتایج حاصل از تحلیل و ترکیب داده‌های جمع‌آوری شده در این پژوهش نشان می‌دهد که؛ «توحید»، «قبله و جهت»، «سِلم و سَلام»و «وسعت و برکت» از مهم‌ترین ارکان شهر اسلامی می‌باشد. در این پژوهه از شواهد تاریخی برای اثبات شهر اسلامی بهره برده شده است.

برون‌داد بررسی‌های این جستار نشان می‌دهد که «تغییر ذائقه شهروندی و سبک زندگی»، «حضور فعال جامعه نخبگی و اشرافیت عرب در مدینه» و «اعوجاجات حاکمیتی و انحرافات اجتماعی» از مهم ترین دلایل تغییر مدینه النبی به مدینه العرب بوده است. فشرده سخن اینکه؛ خواننده این نوشته فرایند تغییر محتوای شهر اسلامی در بستر تاریخ را می شناسد.