از آزادی تا پیروزی

هنگام ورق زدن دفتر انقلاب اسلامی بدون شک اولین نامی که پس از نام بنیانگذار جمهوری اسلامی (امام خمینی) در صدر نام انقلابیون و مبارزان قرار می‌گیرد نام «آیت‌الله طالقانی» است.
آیت‌الله سیدمحمود علایی طالقانی عالم مبارز و مفسر برجسته قرآن کریم پس از رسیدن به درجه اجتهاد، در 1318 ش به تهران آمد و به تفسیر قرآن پرداخت. پس از سقوط و خروج رضاشاه از کشور در شهریور 1320، آزادیهای نسبی در جامعه پدید آمد و برگزاری مراسم و شعائر مذهبی آزاد شد. آیت‌الله طالقانی از این فرصت استفاده کرد و برای جلب جوانان و دانشگاهیان و آشنا کردن آنها با معارف اسلامی «کانون اسلام» را در تهران تأسیس کرد که مورد استقبال فراوان دانشگاهیان قرارگرفت. آیت‌الله طالقانی در سال1329 از جنبش ملی شدن صنعت نفت و آیت‌الله کاشانی حمایت کرد.
آیت‌الله طالقانی در 1336 متعاقب حمله ساواک به مراکز نهضت ملی در شهرهای مختلف کشور بازداشت شد و مدت یک سال در زندان ماند. ….
بعد از قیام 15 خرداد 1342 که در پی دستگیری امام خمینی به وقوع پیوست، و به شهادت و مجروح شدن صدها نفر در تهران، قم، شیراز و ورامین انجامید، نهضت آزادی اعلامیه شدیداللحنی با عنوان «دیکتاتور خون می‌ریزد» در سراسر ایران منتشر کرد و در آن دستگیری و بازداشت امام خمینی و سرکوب و کشتار مردم را به شدت محکوم کرد. رژیم شاه که آیت‌الله طالقانی را مسبب اصلی صدور این اعلامیه می‌دانست. او را در 22 خرداد آن سال دستگیر نمود و در دی‌ماه همان سال در دادگاه نظامی محاکمه و به 10 سال زندان محکوم کرد. وی زندان قصر (بازداشتگاه خود) را به دانشگاه زندانیان سیاسی تبدیل نمود و کلاسهای تفسیر قرآن و نهج‌البلاغه و تاریخ اسلام دایر کرد که بازتاب و تأثیر آن حتی به بیرون از زندان نیز کشیده شد. علاوه بر آن در زندان اقامه نماز جماعت می‌نمود و در فعالیتهای مشترک زندانیان سیاسی شرکت می‌کرد. ایشان در زمان فراغت نیز به تألیف و تصنیف می‌پرداخت که تفسیر پرتوی از قرآن محصول همین سالهاست. سرانجام در 1346 رژیم پهلوی براثر فشار افکار عمومی و واکنش‌های بین‌المللی او را آزاد کرد.
… در سوم آذر 1354 به دلیل ارتباط و همکاری با سازمان مجاهدین خلق بار دیگر دستگیر شد و مورد شکنجه‌های روحی و جسمی قرارگرفت. این‌بار پس از دو سال بازداشت، محاکمه و به 10 سال زندان محکوم شد. او مدت سه سال را در سخت‌ترین شرائط در سلول گذراند و با وجود ضعف جسمانی و فشارهای طاقت‌فرسای روحی حاضر به نرمش در برابر حکومت شاه نشد.
با اوجگیری انقلاب اسلامی،‌ شاه برای فرونشاندن خشم مردم زندانیان سیاسی را به تدریج آزاد کرد. آیت‌الله طالقانی نیز در 8 آبان1357 از زندان قصر آزاد شد. منزل وی از این روز تا آمدن امام خمینی به تهران از جمله پایگاههای اصلی انقلاب بود.
برشی از کتاب از آزادی تا پیروزی
همین که در آن وقت شب  از زندان بیرون آمدم آنچه را درباره تولد تازه و حرکت خروشان مردم در روزنامه‌ها خوانده بودم و به‌وسیله اشخاصی که به زندان می‌‌‌‌‌‌‌آمدند شنیده بودم، به چشم خود دیدم. در همان لحظه احساس کردم با مردمی دیگر روبه‌رو هستم، مردمی به حرکت درآمده، لباس غفلت و سستی قرون از تن به در آورده و عازم به سوی هدف، از مبدا الله در مسیر لااله‌الاالله، و در پشت سر سالک آگاه به راه «روح‌الله». موج جمعیت اختیار را از من سلب کرد. مرا با خود برد، آرزوی چهل ساله‌ام برای به میدان آمدن مردم، بیش از انتظارم، تحقق می‌یافت.